In English

Wetenschapscommunicatie wordt vaak gezien als ‘zenden’ door wetenschappers en wetenschapscommunicatieprofessionals: publieksboeken schrijven, optreden in de media, lezingen geven, enzovoorts. Deze activiteiten zijn onmisbaar, maar wetenschapscommunicatie is meer dan dat. De Jonge Akademie wil iedereen die betrokken zal zijn bij het toekomstige nationale centrum voor wetenschapscommunicatie oproepen om wetenschapscommunicatie breder en inclusiever te definiëren: als een dialoog tussen wetenschap en samenleving, in alle fases van het onderzoek. Zo sluit het centrum aan bij actuele inzichten uit de literatuur, internationale zusterorganisaties en ook bij de dagelijkse onderzoekspraktijk van veel (jonge) onderzoekers.

Lang werd een scheiding tussen wetenschap en samenleving als noodzakelijk gezien voor objectieve en betrouwbare kennisontwikkeling. Maar om hedendaagse wetenschappelijke en maatschappelijke vraagstukken op te lossen, is juist de interactie met de samenleving belangrijk. Niet alleen bij het presenteren van de resultaten, maar ook bij het opstellen van onderzoeksvragen, het schrijven van een voorstel, het verzamelen van data en bij het implementeren van de onderzoeksresultaten.

Als het gaat om maatschappelijke vraagstukken is kennisontwikkeling niet los te zien van kennisgebruik. Dit maakt wetenschapscommunicatie een integraal onderdeel van wetenschapsbeoefening. Het centrum kan stimuleren dat rondom wetenschappelijk onderzoek onafhankelijke ruimtes worden gecreëerd, virtueel of fysiek, waarin mensen met verschillende achtergronden, opvattingen en denkbeelden elkaar kunnen ontmoeten en elkaars ideeën op een veilige manier kritisch kunnen bediscussiëren.

Door burgers te betrekken, kan het vertrouwen in de wetenschap worden versterkt en dit is hard nodig. Weerstand tegen wetenschappelijk onderzoek komt namelijk niet altijd voort uit een gebrek aan kennis,  maar heeft er vaak mee te maken dat burgers de onderliggende waarden (bijvoorbeeld over gezond leven, of duurzame omgang met energie) en probleemstellingen niet herkennen of onderschrijven.[1]  

Het mooier en beter communiceren van wetenschappelijke uitkomsten lost in dit soort situaties niets op. Belangrijker is, juist bij onderzoek gericht op maatschappelijke problematiek, om in gesprek te gaan met burgers en andere maatschappelijke partners. Niet om hen te overtuigen, maar om beter te begrijpen wat hun zorgen, wensen en ideeën zijn en daar vervolgens ook iets mee te doen (zie ook de KNAW). Niet iedereen zal het met elkaar eens worden, maar het wetenschappelijk proces, waarin bepaalde kwesties wel, en andere niet onderzocht worden, wint zo wel aan legitimiteit.

De Jonge Akademie heeft als speerpunt het realiseren van een dergelijke dialoog tussen wetenschap en samenleving: voor, tijdens en na het wetenschappelijk onderzoek. Hier wordt al volop mee geëxperimenteerd dankzij financieringsinstrumenten als NWA, HealthKIC en Horizon 2020. Denk bijvoorbeeld aan de inmiddels razend populaire ‘levende laboratoria’ of ‘academische werkplaatsen’ waarmee wetenschappers samen met burgers en belanghebbende organisaties willen bijdragen aan de oplossing van complexe maatschappelijke vraagstukken, zoals biodiversiteitsherstel, kwaliteit van zorg en klimaatverandering.

Met het doel de interactie tussen wetenschap en samenleving te verbeteren zou het centrum ook aan moeten sluiten bij dergelijke initiatieven, want zowel wetenschappers als maatschappelijke partners worstelen nog met de vormgeving. Zo zijn er nog geen routines en ‘best practices’ opgebouwd voor de benodigde kennisuitwisseling, waardoor kennisontwikkeling via een bredere gemeenschap nu niet optimaal benut wordt.

Tot slot, wetenschapscommunicatie zal nooit van de grond komen als het niet wordt gezien als integraal onderdeel van wetenschapsbeoefening. Medewerkers moeten tijd en ruimte krijgen om de interactie met de samenleving aan te gaan, in alle fases van het onderzoek. Dit kan variëren van het samen met maatschappelijke partners formuleren van onderzoeksvragen, in gesprek gaan met kritische burgers en ngo’s, tot het samen met burgers data verzamelen. Al deze activiteiten kosten doorgaans tijd, geld en moeite. Op dit moment worden deze tijdsinvestering en de vaardigheden die dit vraagt van wetenschappers nog onvoldoende erkend en gewaardeerd in het huidige beoordelingssysteem van universiteiten. De nadruk die het landelijke Erkennen en Waarderen-programma legt op het realiseren van impact biedt hier volop kansen voor, al is het nog een zoektocht hoe dit er in de praktijk uit zou kunnen zien. Universiteiten hebben hier een belangrijke rol in het aanpassen van hun beleid.

Aandacht voor deze bredere vraagstukken is essentieel om zo de interactie tussen wetenschap en samenleving, in alle fases van het onderzoeksproces, te verbeteren. De Jonge Akademie denkt graag mee en kan concrete ervaringen en adviezen inbrengen.