Find English version here.

De Nederlandse academische wereld krijgt te maken met ongekende bezuinigingen. Tegelijkertijd presenteerde de regering in 2024 het wetsvoorstel Wet Internationalisering in Balans (WIB) met het doel  internationalisering in balans te brengen. De huidige regering heeft in het hoofdlijnenakkoord hier de taakstelling aan toegevoegd om het aantal internationale studenten op Nederlandse universiteiten te beperken. In eerdere statements heeft De Jonge Akademie zich tegen deze voorstellen uitgesproken, aangezien wetenschap van wereldniveau niet zonder diversiteit van nationaliteiten kan. Ook UNL heeft zich eerder uitgesproken tegen de WIB en de daarbij behorende Taaltoets Anderstalig Onderwijs (TAO). 

Vorige maand presenteerde UNL echter plannen voor zelfregie, waarin werd voorgesteld om de Engelstalige opleidingen psychologie in Amsterdam, Utrecht, Rotterdam, Tilburg en Leiden te schrappen. Deze plannen zijn inefficiënt en scheppen een precedent dat aanzet tot meer schadelijke politieke invloed op universiteiten in de toekomst.

UNL zou niet mee moeten gaan in het narratief van internationalisering als “probleem”

De afgelopen jaren werd internationalisering vooral in verband gebracht met een aantal problemen waarmee universiteiten en universiteitssteden te maken kregen. Er werd gesteld dat door de hogere aantallen studenten de druk op studentenhuisvesting en op het onderwijs- en ondersteunend personeel van de universiteiten toeneemt. Het gebruik van Engels als onderwijstaal roept de vraag op of de universitaire opleidingen wel toegankelijk zijn voor Nederlandse studenten én of de opleidingen aansluiten bij de Nederlandse arbeidsmarkt. Deze vragen zijn op een aantal punten terecht. Maar de mate waarin internationalisering deze problemen (mede) veroorzaakt, wordt vaak overdreven, opgeblazen of niet onderbouwd met feiten. Vooral in het politieke discours wordt een sfeer gecreëerd waarin de WIB en de recente plannen voor zelfregie niet zozeer bedoeld lijken om de problemen echt op te lossen, maar louter als instrument dienen om internationale studenten buiten de deur te houden. Wetenschappers zouden gezamenlijk in verweer moeten komen tegen een dergelijke schadelijke atmosfeer en zulk soort beleid.

Anticiperende gehoorzaamheid: voorstel voor zelfregie verergert de zaak

De grootste klap als gevolg van het voorstel van UNL voor zelfregie is te verwachten van het plan om de Engelstalige, kwalitatief hoogstaande opleidingen psychologie te schrappen. Dit plan zorgt niet voor een betere kwaliteit onderwijs of betere toegankelijkheid voor Nederlandse studenten, want er zijn al psychologie-opleidingen in het Nederlands. Integendeel, het lijkt juist de keuzevrijheid te beperken van toekomstige Nederlandse studenten die in een internationale omgeving willen studeren. Politici hebben regelmatig lacherig gedaan over Engelstalige psychologie-opleidingen, met het argument dat “Nederlanders niet met hun therapeut in het Engels praten”. Dit is echter misleidende framing, omdat het bij psychologie om de studie naar gedrag gaat. De opleiding is dus veel breder dan therapie: mensen die zijn afgestudeerd in de psychologie gaan vaak niet werken als therapeut, maar komen terecht in bijvoorbeeld HR-management of sectoren waar aan innovatieve technologieën of complexe maatschappelijke vraagstukken wordt gewerkt. Voor dit soort banen is een Engelstalige opleiding vaak een logische keuze. 

Intussen is de schade die het UNL-voorstel heeft aangericht al enorm. Internationale collega’s voelen zich ongewenst, geïsoleerd en hebben het gevoel dat zij tot zondebok worden gemaakt. Sommigen denken erover om te vertrekken, wat vanwege hun onmisbare bijdrage een groot verlies zou betekenen voor de onderwijs- en onderzoeksprogramma’s in Nederland. Dit gaat in tegen waar wij als De Jonge Akademie voor staan: een open, inclusieve en verwelkomende wetenschappelijke wereld. Daarnaast is het voorstel tot zelfregie een schadelijke vorm van anticiperende gehoorzaamheid. De insteek was ongetwijfeld behoud van autonomie, maar in de praktijk ondermijnt het voorstel deze autonomie: door mee te gaan in de negatieve beeldvorming rond Engelstalige opleidingen worden de beleidsmaatregelen die het hoopt te verzachten, juist gelegitimeerd. Zoals de situatie in de Verenigde Staten laat zien, kan dit politici ertoe aanzetten om zich steeds verregaander met de koers van universiteiten te bemoeien. We zouden allemaal moeten erkennen dat de WIB, in combinatie met de bezuinigingen, een rechtstreekse aanval is op de feitelijke missie en waarden van onze universiteiten. In plaats van hieraan gedeeltelijk toe te geven, zou de hele academische wereld zich ertegen moeten verzetten.    

Schrap de WIB en het voorstel tot zelfregie, maar blijf tegelijkertijd het Nederlands bevorderen

De Jonge Akademie benadrukt hier nogmaals dat zij de WIB volledig afwijst, omdat deze inefficiënt is en tot doel heeft het aantal studenten uit de EU en EER te beperken. Het is onder Europees Recht onrechtmatig om taalbeperkingen op te leggen aan universiteiten als die hoofdzakelijk dienen om de migratie van EU- en EER-studenten tegen te gaan. Tegelijkertijd verdient bevordering van het Nederlands als onderwijstaal in het hoger onderwijs zeker de aandacht, juist ook met het doel om internationale studenten na hun afstuderen voor de Nederlandse arbeidsmarkt te behouden. In dat opzicht zijn we het helemaal eens met het standpunt van de KNAW. Wil de WIB of een eventueel voorstel tot zelfregie effectief en rechtmatig zijn, moeten deze doelen op een integere, eenduidige en coherente wijze worden nagestreefd. Maar in plaats van het Nederlands te stimuleren door internationale studenten te helpen om goed in te burgeren in Nederland, zorgen de WIB en het UNL-voorstel tot zelfregie ervoor dat studenten Nederland zullen gaan mijden. De bevordering van het Nederlands zou hand in hand moeten gaan met een open houding ten aanzien van internationalisering binnen universiteiten, in plaats van deze tegen te werken. Onze arbeidsmarkt heeft afgestudeerden nodig die zich bewust zijn van culturele verschillen en zowel het Nederlands als het Engels vloeiend beheersen. De WIB en het UNL-voorstel tot zelfregie bewerkstelligen juist het tegenovergestelde: ze ontnemen een groot aantal Nederlandse studenten de culturele en sociale ervaring om in een internationale omgeving te studeren, en maken Nederland minder aantrekkelijk voor internationaal talent. 

Koester internationalisering in het belang van de Nederlandse samenleving

We zijn een innovatief land met een open economie. Dat betekent dat we het moeten hebben van toponderzoek en onderwijs van wereldniveau. Om dit collectieve goed te kunnen bieden, hebben Nederlandse universiteiten, net als andere cruciale sectoren, toegang nodig tot de intelligentste en creatiefste mensen die er zijn in de wereld. De WIB en het voorstel tot zelfregulatie, dat voor een deel dezelfde agenda heeft, ondermijnen deze behoefte, met het risico de Nederlandse economie onherstelbaar te beschadigen. In het belang van ons academische systeem, en de Nederlandse samenleving als geheel, roepen we UNL op om zich samen met ons te verzetten tegen de WIB, en tegen politici die zich in steeds grotere mate mengen in beslissingen die bij de universiteiten zouden moeten liggen.