Lees ONDER CONTROLE: Een manifest voor een verantwoorde digitale toekomst in het hoger onderwijs
Welke data geef je uit handen als je onderwijssoftware gebruikt, en welke vooroordelen zitten er ingebouwd in een systeem om onderzoeksoutput bij te houden? Dit soort vragen zouden ook meegenomen moeten worden bij de selectie van nieuwe IT-systemen, aldus De Jonge Akademie. Voor vrijwel alle IT-toepassingen in het hoger onderwijs worden contracten gesloten met externe (commerciële) bedrijven. Daarbij wordt onder andere gekeken naar financiële aspecten en gebruiksgemak, zoals bij de aanschaf van meubilair en kantoorbenodigdheden, maar er wordt minder rekening gehouden met ethische consequenties. Dit kan een bedreiging zijn voor de belangrijkste kernwaarden van instellingen, zoals autonomie, academische vrijheid en vrijheid van onderwijs.
Afhankelijk van commerciële bedrijven
Digitale technologie wordt in het hoger onderwijs steeds vaker uitbesteed aan big tech-bedrijven. Hiermee geven instellingen de controle over belangrijke functionaliteiten én belangrijke data uit handen. Denk bijvoorbeeld aan systemen waarin output van onderzoekers wordt vastgelegd. Deze zijn niet neutraal, maar beïnvloeden hoe onderzoekers beoordeeld worden, wat onderzoekers bestuderen en met wie zij samenwerken. Ook systemen die in het onderwijs gebruikt worden (bijvoorbeeld voor de registratie van cijfers) zijn niet altijd onschuldig, bijvoorbeeld door hun omgang met persoonsgegevens. Zo komen de autonomie, maar ook de privacy van medewerkers en studenten onder druk te staan. De Jonge Akademie maakt zich zorgen over deze ontwikkelingen en doet aanbevelingen voor verbetering in Onder controle: een manifest voor een verantwoorde digitale toekomst in het hoger onderwijs.
Aanbevelingen voor universiteiten en hogescholen:
- Ontwikkel een visie op hoe IT-oplossingen aansluiten bij bestaande kernwaarden en bespreek dit binnen de organisatie.
- Neem deze waarden mee bij de selectie van IT-systemen.
- Werk samen met andere instellingen om te voorkomen dat je tegen elkaar wordt uitgespeeld.
- Wees transparant over waarom voor bepaalde software is gekozen en wat de consequenties van deze keuze zijn.
- Investeer in interne expertise om software te kunnen evalueren en beoordelen.
- Ontwikkel heldere richtlijnen voor de aanschaf van software.
- Zorg voor een gevarieerd landschap, waarin ook kleinere spelers kunnen meedingen.
Over het manifest
Dit manifest is opgesteld door een werkgroep onder regie van De Jonge Akademie, na overleg met deskundigen in verschillende werkvelden bij verschillende instellingen, zoals de Universiteit Utrecht, SURF, het Rathenau Instituut, de Young Academy Groningen, het Data Autonomie-team van de Jantina Tammes School in Groningen en de Open Science-groep van de Radboud Young Academy.