De Jonge Akademie en KNAW onderzoeken welke impact de recente beleidswijzigingen van de regering-Trump hebben op het werk van Nederlandse wetenschappers. In deze reeks delen onze leden hun ervaringen, inzichten in mogelijke gevolgen en ideeën voor acties die Nederland zou moeten nemen. In dit artikel vertelt Karwan Fatah-Black (Universiteit Leiden en tot april j.l. lid van De Jonge Akademie) hoe geschiedwetenschap geraakt wordt door deze ontwikkelingen.
1. Wat merk jij momenteel concreet van het nieuwe Amerikaanse wetenschapsbeleid?
‘Geschiedenis en geschiedwetenschap zijn altijd ideologische strijdterreinen geweest, maar wat er nu gebeurt, is van een andere orde. Er wordt bewust een karikatuur geschetst van onderzoek en wat er écht gebeurt aan de universiteiten. Een voorbeeld: de wetenschap is het erover eens dat het opdelen van de mensheid in biologische rassen niet zinnig is. Zulke opdelingen zijn sociaal. Het idee dat er natuurlijke rassen zijn wordt misbruikt om ongelijkheid goed te praten. En door de dominante groep om hun voorrechten van generatie op generatie door te geven.
Het Witte Huis heeft onlangs in een officieel besluit gesteld dat menselijke rassen juist wél bestaan volgens de biologie. Daarnaast verandert het Witte Huis bewust opvattingen over de geschiedenis om te doen alsof racisme geen probleem is in de VS. Voordat Trump aan de macht kwam, werd dit beleid al op kleinere schaal getest in bepaalde staten, bijvoorbeeld in Florida. Daar werden boeken verboden en onderwerpen zoals racisme en slavernijgeschiedenis op scholen gecensureerd. Dit gebeurt zogenaamd uit ‘protest tegen de critical race theory’ terwijl het hier vaak gewoon gaat om het aanleren van de feitelijke geschiedenis van de burgerrechtenbeweging of de slavernij.
Bovendien zie ik collega’s in de VS die bepaalde woorden en onderzoeksonderwerpen vermijden uit angst voor mogelijke gevolgen, waardoor zelfcensuur en terughoudendheid om bepaalde onderzoeksvragen te stellen, ontstaan. Een paar maanden geleden was ik in New York, waar collega’s nog overtuigd waren dat het logistiek te ingewikkeld is voor een autoritaire president om de Amerikaanse Academische wereld zijn ideeën op te dringen. Toch zien we nu dat grote instellingen als Columbia weinig verzet bieden, ook bij de deportatie van buitenlandse studenten. Ik vind het belangrijk om te zeggen dat dit niet alleen door Trump-besluiten gebeurt maar ook doordat bestuurders op lokaal en universitair uit angst voor hem alvast meewerken. Daarmee wordt makkelijker dan gedacht de weg vrijgemaakt voor een sterk van bovenaf opgelegde beperking op wat onderzocht mag worden en waar funding en erkenning naartoe gaat.’
2. Wat is volgens jou de grootste bedreiging voor jouw eigen onderzoek en vakgebied in Nederland?
‘Op 27 maart jl. heeft het Witte Huis een besluit naar buiten gebracht waarin ze zegt ‘de waarheid en het gezond verstand’ terug te willen brengen in de Amerikaanse geschiedenis. Daarachter schuilen kwade bedoelingen. Geschiedenis onderzoekt het verleden, maar zegt ook iets over een nationale identiteit: hoe zijn wij geworden wie we zijn? Dat dubbele karakter - wetenschappelijk onderzoeksterrein zijn én identiteitsvormend vakgebied - maakt dat onderzoekers in autoritaire regimes bloot staan aan politieke druk. Op de langere termijn betekent dit dat de kwaliteit en breedte van historisch onderzoek in de VS zal verminderen. We moeten opletten dat politiek ideologisch gestuurde wetenschappers uit de VS een stempel zullen proberen te drukken op de mondiale geschiedenisbeschrijving en op die van de VS.
De andere bedreiging die ik zie is het verlies van de omvangrijke Amerikaanse wetenschappelijke infrastructuur als ontmoetingsplek en plek voor innovatie. Daarnaast vrees ik dat deze censuur en politieke druk uiteindelijk ook hier doorsijpelen, bijvoorbeeld doordat Europese onderzoekers hun taalgebruik en onderzoeksvragen aanpassen om publicatiemogelijkheden in Amerikaanse tijdschriften te behouden.’
3. Welke actie moet Nederland volgens jou nú ondernemen om schade aan de wetenschap te voorkomen?
‘Nederland moet per direct meer investeren in een eigen, onafhankelijke wetenschappelijke infrastructuur, denk aan congressen, tijdschriftredacties en onderzoeksinstituten en een eigen infrastructuur voor dataopslag. Daarnaast moeten we onze wetenschappelijke onderzoeksagenda veiligstellen. Dit vraagt om een structureel meer geld voor onderzoek, vergelijkbaar met de recent toegenomen investeringen in defensie. Het effect van investeren in defensie is zichtbaar: je kunt tanks en kerntoppen tellen. De impact op onderzoek is minder duidelijk, maar juist nu hebben we onafhankelijke, internationaal georiënteerde experts en onderzoek hard nodig om ontwikkelingen wereldwijd te kunnen duiden zodat we er snel naar kunnen handelen.’
Karwan Fatah-Black is universitair docent Sociale en Economische Geschiedenis aan de Universiteit Leiden, senior onderzoeker bij het KITLV en lid van De Jonge Akademie van de KNAW. Hij is tevens lid van de Raad van Toezicht van het Rijksmuseum en het Nationaal Theater. Fatah-Black doet onderzoek naar koloniale geschiedenis en de slavernijgeschiedenis van Nederland en het Caribisch gebied.
Voor pers: wil je Karwan Fatah-Black spreken? Neem contact op met een van onze woordvoerders.