Meerdere universiteiten hebben aangekondigd complete bachelorprogramma’s te schrappen of samen te voegen tot grotere opleidingen, vooral binnen de geesteswetenschappen. De Jonge Akademie maakt zich ernstige zorgen over de effecten van deze maatregelen op de samenleving en over het gebrek aan communicatie over en inspraak in het besluitvormingsproces.
Ingrijpende plannen
De schok binnen de universitaire gemeenschap is enorm. Docenten, studenten en alumni zijn verbijsterd over de ingrijpende plannen om bacheloropleidingen zoals African Studies en Latin American Studies in Leiden en Duits, Frans, Italiaans, Religiewetenschappen en Islam & Arabisch in Utrecht op te heffen. Deze onrust wordt soms afgedaan als individuele zorgen over baanbehoud, maar er staat veel meer op het spel: in een wereld waarin zowel globalisering als nationale identiteit aan belang winnen, zijn culturele en taalkundige competenties cruciaal. Door het schrappen van bovengenoemde opleidingen, dreigen we deze expertise te verliezen.
‘Niet rendabel’
De genoemde opleidingen worden ‘niet rendabel’ genoemd vanwege een te lage instroom van studenten. Maar het aantal studenten zegt niets over het belang van deze disciplines. Zogenoemde ‘kleine taalopleidingen’ als Arabisch, Perzisch of Hebreeuws leveren Nederland een aantal belangrijke specialisten dat hard nodig is voor onder andere diplomatie, (inter)nationale samenwerking en handel. De focus ligt hier niet op kwantiteit, maar op kwaliteit en het behoud van diepgaande kennis die essentieel is voor de wetenschappelijke infrastructuur van het land.
Niet-passende rekenmodellen
Ook lijken de gebruikte rekenmodellen niet toegesneden op de realiteit. Hoewel sommige programma’s, zoals religiewetenschappen, een relatief klein aantal bachelorstudenten hebben, trekken ze vaak relatief veel studenten die er keuzevakken volgen. Dit roept de vraag op of het schrappen van deze programma's inderdaad zal leiden tot een kostenbesparing. De studenten die er keuzevakken volgen, komen dan immers in andere programma’s terecht, waar extra docenten voor moeten worden aangesteld.
Politieke waan van de dag
Ten slotte zijn de geesteswetenschappen er niet om ‘winst’ te genereren, maar om zowel onze cultuur als onze democratie en rechtsstaat te versterken. De plotselinge, gelijktijdige besluiten op meerdere universiteiten kunnen niet los worden gezien van het huidige regeringsbeleid. Denk aan het sluiten van opleidingen zoals African Studies, Islam en Arabisch. Als wetenschappelijke gemeenschap moeten we juist bestand zijn tegen de politieke waan van de dag, zodat de fundamenten van onze cultuur en democratie beschermd blijven.
Gebrek aan communicatie en inspraak
Naast de inhoudelijke bezwaren tegen de voorgestelde bezuinigingen, baart ons ook de manier waarop deze beslissingen tot stand zijn gekomen grote zorgen. Wij constateren dat dit proces vooral achter gesloten deuren en zonder inspraak van studenten en docenten is verlopen. Daarnaast ontbreekt een bredere reflectie op de publieke taak van universiteiten binnen de samenleving en de gehele onderwijsketen.
Niet vooruitlopen op bezuinigingen
Wij roepen onze bestuurders op om te kiezen voor een gefaseerde aanpak, met een zorgvuldige nationale afstemming, waarbij geen onomkeerbare beslissingen worden genomen en faculteits- en universiteitsbesturen niet vooruitlopen op bezuinigingen uit Den Haag. Zonder grondig overleg, democratische en transparante besluitvormingsprocessen en een heldere langetermijnvisie dreigt het Nederlandse wetenschapsstelsel – en daarmee onze samenleving – blijvend te worden aangetast.
Dit is een ingekorte versie van de brief die op woensdag 27 november 2024 is verstuurd naar alle universiteitsbestuurders (rectoren en CvB-voorzitters). Een kopie is verstuurd naar verschillende decanen van de GW-faculteiten, de SSH-raad en de voorzitter van Universiteiten van Nederland.